تبیین روان شناختی سخنان امام موسی کاظم علیهالسلام
در این مقاله سایت همنو همراه شما خوبان هستیم با عنوان در محضر خورشید به قلم ابراهیم اخوی. در این مقاله به تبیین روان شناختی سخنان امام موسی کاظم علیهالسلام میپردازیم.
نه فریب، نه آزار
اجتماع سالم، چیزی جز وجود افراد سالم در آن نیست.
زمانی که از روانشناسی اجتماعی سخن گفته میشود، در واقع سرمایهگذاری روی افراد و سالمسازی شخصیتی و ارتقای کارکرد نقش آنان در جامعه است.
این نگرش ناب را از امام موسی کاظم(ع) آموختهایم که پیروان را به رفتارهای هنجار اجتماعی دعوت کرده و آنها را از هر نوع بره کاری در هر شکلی منع میکند. نمونهای از سفارشهای حضرت چنین است: «ليسَ مِن أخلاقِ المُؤمِنينَ الغَشُّ و لا الأذى؛ دغلكارى و آزار، از اخلاق مؤمنان نيست». (کلینی، 1401: ج8: ح95: ص126)
به احساسات خود توجه کنید
احساسات ما نقش تعیین کنندهای در رفتارهای ما دارند. بسیاری از رفتارهای خوب، مدیون احساسات مثبت است و بسیاری از بیمیلیها ما را از انجام برخی کارها دور میکند.
در سخنی از امام کاظم(ع) به گونهای ظریف، توجه به احساسات مشاهده میشود: «عن عُبيدِ اللّه ِ بنِ إسحاقَ المَدائنيِّ: قلتُ لأبي الحسنِ موسى بنِ جعفرٍ عليه السلام: إنّ الرّجُلَ مِن عُرْضِ النّاسِ يَلْقاني فيَحْلِفُ باللّه ِ أنّه يُحِبُّني، فأحلِفُ باللّه ِ إنّهُ لَصادقٌ ؟ فقال: امتَحِنْ قلبَكَ؛ فإن كنتَ تُحِبُّهُ فاحْلِفْ و إلاّ فلا؛ عبيداللّه بن اسحاق مدائنى: به ابوالحسن موسىبنجعفر(ع) عرض كردم: مردى از توده مردم مرا مىبيند و به خدا قسم ياد مىكند كه مرا دوست دارد، آيا مىتوانم به خدا قسم ياد كنم كه او راست مىگويد؟ فرمود: دلت را بكاو، اگر تو او را دوست داشتى قسم ياد كن، و الاّ، نه». (مجلسی، 1403: ج74: ح5: ص182)
بینش اجتماعی در سخنان امام کاظم علیه السلام
توجه به ظواهر فریبنده اجتماعی، میتواند ما را از دریافت حقایق جامعه محروم کند.
اگر نگاهی عمیق به جریانات جامعه داشته باشیم، مانند کارگردانی که پشت هر کدام از سکانسهای فیلم خود، یک تئوری و پیامی را تعقیب میکند، آنگاه از روابط خود با دیگران لذت بیشتری میبریم و سطح تحمل اجتماعی ما فزونتر خواهد شد.
نمونهای از این نگاه را امام هفتم در سیره خود به ما آموزش میدهد.
«رُوىَ أنَّه [أى موسَي بنَ جعفرٍ عليهما السلام ]مَرَّ برجُلٍ مِن أهلِ السَّوادِ دَميمِ المَنظَرِ، فسَلَّمَ علَيهِ ونَزَلَ عِندَهُ وحادَثَهُ طَويلاً، ثُمّ عَرَضَ عليه السلام علَيهِ نَفسَهُ فى القِيامِ بحاجَةٍ إن عَرَضَت لَهُ.
فقيلَ لَهُ: يا بنَ رسولِ اللّهِ، أتَنزِلُ إلي هذا ثُمّ تَسألُهُ عَن حَوائجِهِ، وه ُو إلَيكَ أحوَجُ؟!
فقالَ عليه السلام: عَبدٌ مِن عَبيدِ اللّه ِ، وأخٌ فى كِتابِ اللّه ِ، وجارٌ فى بِلادِ اللّه ِ، يَجمَعُنا وإيّاهُ خَيرُ الآباءِ آدَمُ عليه السلام وأفضَلُ الأديانِ الإسلامُ، ولَعَلَّ الدَّهرَ يَرُدُّ مِن حاجاتِنا إلَيهِ فيَرانا ـ بَعدَ الزَّهوِ علَيهِ ـ مُتَواضِعينَ بَينَ يَدَيهِ؛
موسي بن جعفر عليه السلام به مرد زشترويي از اهالي عراق برخورد. به او سلام كرد و در كنارش نشست و مدتي طولاني با وي گفتگو كرد و سپس اظهار داشت كه چنانچه براي وي مشكلي و نيازي پيش آيد، حاضر است آن را برايش برطرف سازد. شخصي به حضرت عرض كرد: يابن رسول اللّه ! نزد اين مرد مينشيني و سپس از نيازهايش ميپرسي، در صورتي كه او به شما نيازمندتر است [و بايد خدمت شما بيايد ودرخواست وتقاضا كند]؟!
حضرت فرمود: او بندهاي از بندگان خداست وبه حكم كتاب خدا با ما برادر است و در سرزمين خدا به سر مي برد. ما و او را بهترين پدران، يعني آدم عليه السلام و برترين اديان يعني اسلام به هم پيوند داده است وشايد روزي زمانه ما را در كاري نيازمند او كند وآنگاه ما را ببيند كه ديروز بر او بزرگي فروختيم و امروز در برابرش فروتني مي كنيم». (همان، ح30: ص325)
روش تربیتی عاطفی در فرمایش امام کاظم علیه السلام
یکی از راهکارهای تربیت کودکان و افزایش سطح خودمهارگری آنان، روبرو ساختن آنها با پیامدهای عاطفی رفتارشان است.
چنانچه کودکی پس از انجام کار خوب با استقبال و توجه مثبت والدین روبرو شود، ناخودآگاه تمایل به تکرار کار خوب در او شکل میگیرد ولی اگر پس از انجام کار نامناسب، دچار محرومیتهای گوناگون مانند محرومیت عاطفی شود، تلاش میکند تا آن رفتار را تکرار نکند که در نهایت به اصلاح رفتار او منتهی خواهد شد.
این روش در سخنی از امام کاظم(ع) به خوبی تبیین شده است. امام به شخصی که از فرزندش خود و اذیتهایش شکایت داشت، چنین نسخهای دادند: « لا تَضرِبْهُ، و اهْجُرْهُ و لا تُطِلْ؛ او را نزن، بلكه براى مدتى كوتاه با او قهر كن». (همان، ج104: ح74: ص99)
راز سلامت
اصالت دادن به پیشگیری، هنری است که دین بسیار غنی درباره آن سخن گفته است. زمانی که ریشه بیماریها شناخته شد، آموزش درباره روشهای پیشگیری برای غیرمبتلایان هم آغاز میشود. این فرهنگ عمومی سلامت در عصر ائمه اطهار(ع) فراوان دیده میشود. به عنوان نمونه، در سخنی از امام هفتم، راز سلامت پایدار چنین معرفی شده است: « لَوْ أنَّ النَّاسَ قَصَدُوا فِي الطُّعْمِ لاعْتَدَلَتْ أبْدَانُهُمْ؛ اگر مردم در خوردن اعتدال مىورزيدند، بدنهايشان سالم مىماند». (شیخ حر عاملی، 1409: ج16: ح7: ص406)
کانال ایتا همنو استاد ابراهیم اخوی
مبادی آداب
رعایت آداب اجتماعی، یکی از نشانههای شخصیت سالم و معتدل است. انسانهایی با سلامت روان و ثبات شخصیتی، در مراعات آداب و رسوم اجتماعی هم پیشتازند؛
در مقابل انسانهایی با شخصیت پایین و ضعیف، از دست زدن به رفتارهای مغایر شئونات اجتماعی ابایی ندارند. در جملهای از امام کاظم(ع)، یکی از ویژگیهای شخصیت اجتماعی چنین افرادی آمده است: « ـ لَمّا سُئلَ عنِ السَّفْلَةِ ـ: الّذِي يَأْكُلُ فِي الأسْوَاقِ؛ در پاسخ به سؤال درباره انسان فرومايه ـ فرمود: كسى است كه در كوچه و بازار خوراکی مىخورد». (همان، ح1: ص512)
گوهری به نام باور
برخی از ندانمکاریها و به دنبال آن بروز تردید و اضطرابهای فکری ناشی از آن، از نداشتن باور و یقین سرچشمه میگیرد. این وضعیت در دوران پرتزلزل نوجوانی به خوبی هویداست؛ ولی با عبور از آن و رسیدن به ثبات فکری، زندگی آرامتری برای افراد بزرگسال رقم میخورد. داشتن ایمان، یکی از نشانههای هویت سالم است که به دنبال آن دیگر موفقیتها هم شکل میگیرد.
امام کاظم(ع) به زیبایی این نیاز روانشناختی را شرح میدهند: «إنّ المؤمنَ أعَزُّ مِن الجَبلِ، الجَبلُ يُسْتَفلُّ بالمَعاوِلِ، و المؤمنُ لا يُسْتَفلُّ دِينُهُ بشيءٍ؛ مؤمن از كوه سخت تر است؛ زيرا كوه با ضربات تيشه تَرَك برمى دارد، اما دين مؤمن با هيچ چيز تَرَك بر نمىدارد». (الحمدان، بیتا: ج2: ص125) زمانی که فرد با چرایی مسئله کنار آمد و گرایشی در وی ایجاد شد، نسبت به چگونگی آن هم مشکلی نخواهد داشت و سختیهای ناشی از پذیرش آن وی را از پای درنخواهد آورد.
منابع:
الکلینی، محمد بن یعقوب،1401. الکافی. بیروت: دارصعب و دارالتعارف.
المجلسی، محمدبن باقر بن محمدتقی، 1403. بحارالانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
الحمدان، ورام بن ابی فراس، بیتا. تنبیه الخواطر. بیروت: دارالتعارف و دار صعب.
الحر العاملی، محمدبن الحسن، 1409. وسائل الشیعه. تحقیق: مؤسسه آل البیت(ع)، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
محمدی ری شهری، محمد، 1377. میزان الحکمه. قم: درالحدیث.
الحر العاملی، محمدبن الحسن، 1409. وسائل الشیعه. تحقیق: مؤسسه آل البیت(ع)، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
دیدگاهتان را بنویسید